Ψυχάγειν Καβάλα Ψυχοθεραπεία

Ιστορική αναδρομή

• Ο όρος «αυτισμός» ετυμολογικά προέρχεται από την ελληνική λέξη «εαυτός» και υποδηλώνει την απομόνωση ενός ατόμου στο εαυτό του.
• Χρησιμοποιήθηκε αρχικά από τον Ελβετό ψυχίατρο Eugen Bleuler το 1911, για να χαρακτηρίσει ορισμένα άτομα με σχιζοφρένεια (Bleuler, 1911/1950). 
• Στις αρχές της δεκαετίας του 1940, δύο άλλοι ψυχίατροι, ο Leo Kanner (1943) και ο Hans Asperger (1944/1991) περιέγραψαν, ξεχωριστά ο καθένας, ορισμένες περιπτώσεις παιδιών τα οποία παρουσίαζαν ελλείμματα στην κοινωνική ανάπτυξη, ιδιόμορφη γλωσσική ανάπτυξη και περιορισμένα στερεότυπα ενδιαφέροντα.
• Τα παιδιά αυτά θεωρήθηκε ότι είχαν απώλεια της επαφής με την πραγματικότητα χωρίς να έχουν σχιζοφρένεια. Ο Kanner (1943) ονόμασε τη διαταραχή αυτή «πρώιμο βρεφικό αυτισμό».

ΓΕΝΙΚΑ Ο ΑΥΤΙΣΜΟΣ:

• Επηρεάζει όλους τους τομείς της αλληλεπίδρασης του ατόμου με το περιβάλλον του
• Οδηγεί σε απομόνωση και σε ακραία αποτυχία της διαδικασίας της κοινωνικοποίησης. Δημιουργούν ένα δικό τους κόσμο, στον οποίο δεν επιτρέπουν τη συμμετοχή άλλων ανθρώπων και στον οποίο δεν δέχονται παρεμβάσεις και αλλαγές.
• Δείχνουν ελάχιστο ενδιαφέρον για τους άλλους
• Προτιμούν να μένουν μόνα τους και να ασχολούνται με διάφορα αντικείμενα με το δικό τους ιδιαίτερο τρόπο.

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΥΤΙΣΜΟΥ

• O Kanner περιέγραψε τους γονείς των 11 παιδιών τα οποία παρακολούθησε ως ιδιαίτερα ευφυείς ανθρώπους με ψυχαναγκαστική προσωπικότητα, οι οποίοι ήταν ψυχροί στη σχέση τους με το παιδί τους. Για το λόγο αυτό τους αποκάλεσε άλλωστε «γονείς-ψυγεία».
• Έκτοτε και γενικά σύμφωνα με την ψυχαναλυτική προσέγγιση επικράτησε ως αιτιολογία του αυτισμού (λανθασμένα ίσως) η θεωρία της «ψυχρής μάνας» μέχρι τη δεκαετία του 1970, όμως δεν έτυχε επιστημονικής στήριξης.

ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ

• Η έλλειψη της επιθυμίας για επικοινωνία με τους άλλους ανθρώπους και η
• Τάση για απομόνωση,
• Επίμονη ενασχόληση με στερεότυπες κινήσεις και δραστηριότητες,
• Αντίσταση σε οποιαδήποτε αλλαγή (πρόσωπα, χώρους, διαδρομές, αντικείμενα κλπ.).
• Ιδιαιτερότητες στην ποιότητα και τη χρήση του λόγου αποτελούν βασικά χαρακτηριστικά του αυτισμού.
• Το νοητικό επίπεδο, το επίπεδο ανάπτυξης του λόγου και των κοινωνικών δεξιοτήτων, το περιεχόμενο των στερεοτυπιών, η ενδεχόμενη ύπαρξη ειδικών ταλέντων μπορεί να διαφέρουν σε σημαντικό βαθμό ανάλογα με την περίπτωση. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ειδικών, το 76-89% των αυτιστικών παιδιών παρουσιάζει νοητική υστέρηση, έχει δηλαδή Δείκτη Νοημοσύνης κατώτερο του 70 (Bryson et al., 1988) (σταθεροποίηση στην ηλικία των 5 ετών)
• Τα χαρακτηριστικά του αυτισμού μπορεί να εκδηλωθούν με πολλούς διαφορετικούς συνδυασμούς και με διαφορετικό βαθμό σοβαρότητας.
• Είναι προτιμότερο να μιλάμε για φάσμα αυτιστικών διαταραχών παρά για μεμονωμένη αυτιστική διαταραχή (Wing & Attwood, 1987).
• Επίσης, έχει διαπιστωθεί ότι συχνά συγγενείς πρώτου βαθμού αυτιστικών ατόμων, οι οποίοι δεν εμφανίζουν οι ίδιοι τη διαταραχή, παρουσιάζουν ωστόσο μεμονωμένα αυτιστικά στοιχεία στη συμπεριφορά τους (Piven et al., 1994).

Ελλείψεις στην κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη

• στη διαμόρφωση συναισθηματικού δεσμού με τους γονείς,
• στη συνδυαστική προσοχή (joint attention),
• το κοινωνικό χαμόγελο,
• τη μίμηση των κινήσεων ενός άλλου ανθρώπου
• Την κατανόηση των συναισθημάτων του άλλου

• Οι κοινωνικές δεξιότητες αναπτύσσονται πολύ νωρίς στη ζωή του ανθρώπου και θέτουν τις βάσεις για την οικοδόμηση υγιών διαπροσωπικών σχέσεων.
• Ένα βρέφος λίγων εβδομάδων δείχνει σαφή προτίμηση στην ανθρώπινη φωνή και στο ανθρώπινο πρόσωπο, σε σχέση με άλλους ήχους και άλλου είδους ερεθίσματα.
• Τα ελλείμματα αυτά είναι ήδη εμφανή από τη βρεφική ηλικία.

ΜΕΡΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΑΥΤΙΣΜΟΥ ΣΕ ΒΑΣΙΚΟΥΣ ΤΟΜΕΙΣ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

Γλωσσική ανάπτυξη: παρουσιάζει σοβαρά ελλείμματα. Περίπου τα μισά αυτιστικά παιδιά δεν αναπτύσσουν λόγο ή μπορεί να προφέρουν μεμονωμένες λέξεις και φράσεις. Τα άλλα μισά αναπτύσσουν μία ιδιαίτερη μορφή λόγου με πολλές ιδιορρυθμίες και με βασικό χαρακτηριστικό το μη λειτουργικό χαρακτήρα του λόγου. Ο λόγος, ακόμα και στις περιπτώσεις που υπάρχει, δεν αποτελεί για τα παιδιά αυτά μέσο επικοινωνίας διότι συνήθως δεν εκδηλώνεται διάθεση επικοινωνίας.

Ιδιομορφίες στον προφορικό λόγο:

• Σπάνια χρησιμοποιείται αυθόρμητα, με σκοπό την επικοινωνία.
• Άμεση ή καθυστερημένη ηχολαλία, η οποία εμφανίζεται περίπου στο 85%
• Η αντιστροφή της προσωπικής αντωνυμίας (χρησιμοποιούν την αντωνυμία «εσύ» αντί «εγώ» όταν αναφέρονται στον εαυτό τους και γενικά δεν αλλάζουν τις αντωνυμίες για να ταιριάζουν με την κατάσταση), καθώς
• Η περίεργη προσωδία στη χρήση της φωνής τους (δυνατή ένταση, κακός ρυθμός).

Οι γνωστικές λειτουργίες

• Η πιο διαδεδομένη άποψη είναι αυτή που υποστηρίζει ότι τα αυτιστικά παιδιά έχουν σοβαρό έλλειμμα στις δεξιότητες που περιγράφονται στη «θεωρία του νου» (theory of mind). Δηλαδή, δεν είναι ικανά να αντιληφθούν ότι οι άλλοι άνθρωποι έχουν επιθυμίες, ιδέες και προθέσεις οι οποίες είναι διαφορετικές από τις δικές τους (Wellman, 1993).
• Baron-Cohen (1989): εξαιρετική δυσκολία να μπουν στη θέση του άλλου και να κατανοήσουν πως σκέφτεται και πως νοιώθει. Όταν ένα πεντάχρονο παιδί ερωτηθεί σε τι χρησιμεύει το μυαλό στους ανθρώπους, συνήθως απαντά ότι χρησιμεύει για να σκέφτονται ενώ ένα αυτιστικό παιδί ίδιας ηλικίας συνήθως απαντά ότι χρησιμεύει για να κινούνται (Baron-Cohen, 1995).
• Μία συναφής δυσκολία είναι να κατανοήσουν τι ξέρει και τι δεν ξέρει ο άλλος, έτσι ώστε να προσαρμόσουν τη δική τους συμπεριφορά ανάλογα. Αυτή η δυσκολία έχει διερευνηθεί και τεκμηριωθεί στο γνωστό πείραμα «Σάλλυ και Άννυ» (Baron-Cohen et al., 1985).

Κινητικές στερεοτυπίες: (50-65% των αυτιστικών παιδιών, Volkmar et al., 1986).

• Αιώρηση & Στροβιλισμός, 
• Περπάτημα στην άκρη των δαχτύλων,
• Ξαφνικές και γρήγορες κινήσεις των δακτύλων μπροστά στα μάτια, αναφέρονται στο Παρουσιάζονται συχνότερα στα μικρότερα παιδιά και στα παιδιά με χαμηλή νοημοσύνη (Wing & Gould, 1979).

Προβλήματα που συνήθως συνοδεύουν τον αυτισμό και γενικά τις διαταραχές αυτιστικού φάσματος:

• Αυξημένη τάση για εκδήλωση αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς: τραβάνε τα μαλλιά τους, χτυπάνε το κεφάλι τους ή δαγκώνουν τα χέρια τους.
• Διαταραχές στο φαγητό και στον ύπνο: δεν υπάρχουν ερευνητικά δεδομένα αλλά σύμφωνα με μαρτυρίες ορισμένων γονέων αυτιστικών παιδιών, τα παιδιά τους κοιμούνται λιγότερο από τα άλλα μέλη της οικογένειας και ξυπνούν συχνά τη νύχτα.
• Αναπτύσσουν παράξενες διατροφικές συνήθειες (Klinger & Dawson, 1996).
• Εκδήλωση έντονων φοβικών αντιδράσεων απέναντι σε καθημερινά αντικείμενα.
• Το 20-30% των αυτιστικών παιδιών αναπτύσσει επιληψία,
• Εκδηλώνουν συμπτώματα υπερκινητικότητας και διαταραχών προσοχής.

Η θεραπευτική αντιμετώπιση

• Στοχεύουν στην πλήρη αξιοποίηση του υπάρχοντος δυναμικού του παιδιού και στη στήριξη του ίδιου και της οικογένειάς του.
• Μέχρι σήμερα δεν έχει βρεθεί για τον αυτισμό θεραπεία με την έννοια της πλήρους αποκατάστασης.

Μέθοδοι οι οποίες κρίθηκαν ως ανεπαρκείς και βασίστηκαν:

• στη φαρμακευτική αγωγή,
• στη διαφοροποίηση της διατροφής καθώς
• και η μέθοδος της αισθητηριακής ολοκλήρωσης
• Αντίθετα, η ανάπτυξη σύγχρονων προγραμμάτων εντατικής πρώιμης παρέμβασης και ειδικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων, καθώς και η ανάπτυξη προγραμμάτων για παροχή ευκαιριών επαγγελματικής αποκατάστασης και αυτόνομης διαβίωσης των αυτιστικών ατόμων, υπόσχονται πολλά για τη βελτίωση της εξέλιξης των ατόμων αυτών. Αυτές οι νέες προσεγγίσεις όμως έχουν αρκετά μεγάλο κόστος (Dawson & Osterling, 1996).